زنان باردار مستعد طیف گسترده ای از مشکلات دهان و دندان ها هستند که می توانند برای سلامت خودشان و آینده جنین آنها مضر باشند. افسانه های زیادی در مورد ایمنی و بی خطر بودن مراقبت های دندانپزشکی در طول دوران بارداری وجود دارد. در نتیجه زنان باردار نسبت به زمانی که باردار نیستند، کمتر تحت مراقبت های دندانپزشکی قرار می گیرند. ما در این مقاله سعی کردیم بر اهمیت ایمنی مراقتب های روزمره دندانپزشکی برای زنان باردار تأکید کنیم.

سلامت دهان و دندان در بارداری

لزوم برخورداری از مراقبت های دندانپزشکی

برای تداوم سلامت دهان و دندان ها، مراقبت مؤثر و کافی ضروری است. در زنان، مراقبت های دندانپزشکی در طول دوران بارداری، شیردهی، و دوران یائسگی از اهمیت بیشتری برخوردار است. بارداری یک بیماری نیست بلکه در عوض نشانه سالم بودن است. انتظار نمی رود که یک فرد سالم بدون هیچ دلیلی دندان های سالم خود را از دست بدهد. این قائده برای زنان باردار نیز صدق می کند. اگر آنها برخی احتیاط های ساده را جدی بگیرند، هیچ یک از دندان های خود را از دست نخواهند داد و دچار هیچ یک از مشکلات دندانی دیگر نخواهند شد.

با این حال، شناخته شده است که مادران در طول دوران بارداری خود بیشتر با پوسیدگی دندان و مشکلات لثه مواجه هستند. به دلیل سلامت بد دهان و دندان در طول دوران بارداری، زنان باردار می توانند زایمان زودرس، به دنیا آوردن نوزادان کم وزن، پره‌اکلامپسیpre-eclampsia  (اختلالات فشار خون در حاملگی)، زخم بافت های لثه، گرانولومای (تومور) بارداری، ژنژیویت (التهاب لثه)، تومورهای بارداری (epulis gravidarum)، لق شدن دندان ها، خشکی دهان، و فرسایش دندان ها را تجربه کنند. تغییرات سطوح هورمورن ها در طول دوران بارداری مستقیماً مشکلات لثه، و به صورت غیر مستقیم پوسیدگی دندان ها را تحت تأثیر قرار می دهد.

سلامت دهان و دندان در بارداری

تغییراتی که در لثه ها مشاهده می شوند

زنان باردار در دوران بارداری دچار تغییر در تعادل هورمونی می شوند. بسیاری از بافت ها تحت تغییرات خاصی قرار می گیرند زیرا جفت در دوران بارداری میزان بالاتری استروژن و پروژسترون تولید می کند. در این دوران، حساسیت بیش از حد به محرک ها در لثه ها اتفاق می افتد. در طول دوران بارداری، ژنژیویت (التهاب لثه ها) یا epulis gravidarum که عموماً تحت عنوان تومورهای بارداری شناخته می شوند، اغلب می توانند مشاهده شوند.

ژنژیویت بارداری معمولاً در ماه دوم بارداری آغاز می شود، و در ماه هشتم به بالاترین سطح خود می رسد، و پس از تولد نوزاد به صورت خود به خود بهبود می یابد. منشاء آنها گرانولوم های پیوژنیک هستند و پس از 1 تا 2 ماه از بین می روند. اگر آنها به صورت خود به خود از بین نرفتند، توصیه می شود با جراحی برداشته شوند. برداشت جراحی می تواند با روش های معمول یا لیزر انجام شود. درمان با لیزر ممکن است نتایج راحت تری برای بیمار داشته باشد زیرا احتمال خونریزی گرانولوم پیوژنیک وجود دارد. در حقیقت، اگر آنها برای بیمار مزاحمتی ایجاد نکنند و اگر خونریزی شدید نداشته باشند، نیازی به درمان آنها در طول دوران بارداری وجود ندارد.

سلامت دهان و دندان در بارداری

تحقیقات نشان می دهند در 40% بارداری ها ژنژیویت بروز پیدا می کند. با این حال، دندانپزشکان معتقد هستند که بارداری تأثیری روی لثه های سالم ندارد، و مشکل لثه ها تنها واکنشی است که در نتیجه افزایش پلاک و التهاب لثه ایجاد می شود. پاپیلای لثه ها ممکن است مانند توت فرنگی قرمز به نظر برسد. در لبه های لثه ها و نیز روی پاپیلا ممکن است شکاف هایی بوجود بیایند. خونریزی و حتی درد می توانند گزارش شوند. در افرادی که ویژگی هایپر پلاستیک دارند، لثه ها صورتی روشن کدر هستند و سطح آنها زیر و خشک است. گاهی اوقات، همه لثه ها می توانند به رنگ قرمز تیره باشند. وقتی رشد لثه ها محدود به یک قسمت می شود، پس از آن ممکن است تومورهای بارداری مشاهده شوند. به طور کلی، دلیل اصلی آن یک محرک است.

این تغییرات در لثه ها تحت عناوینی مانند ژنژیویت سادهGingivitis simplex ، ژنژیویت زخمیgingivitis ulcerosa ، ژینژیویت هیپرتروفیکان gingivitis hypertrophicans، و تومور بارداری نیز نامگذاری می شوند. نشان داده شده است که علت بروز این تغییران افزایش سطح پروژسترون در جریان خون می باشد، که موجب افزایش نفوذ پذیری عروق می شود. تصور می شود علت دیگر این پدیده پایین بودن سطح ویتامین C باشد. تصور می شود مصرف ویتامین C، کلسیم Ca، فسفر P، و فلروویوم FL، مفید باشند. مادرانی که پیوند لثه های آنها از دست رفته است در مقایسه با مادرانی که پریودنشیوم سالمی دارند، بیشتر در معرض خطر به دنیا آوردن نوزادانی با وزن کم هستند (کوچکتر از سن حاملگی) . بیماری های پریودنتال با بیماری های سیستمیک متعددی مرتبط هستند، از جمله عوارض حاملگی.

تغییراتی که در دندان ها بوجود می آیند

به طور کلی مشخص شده است که پوسیدگی دندان ها در طول دوران بارداری افزایش پیدا می کند. دندان ها دردناک هستند، و لق شدن دندان ها ممکن است مشاهده شود. هیچ پایه و اساس علمی برای این باور وجود ندارد که کلسیم مورد نیاز جنین برای رشد داخل رحمی از دندان های مادر حاصل می شود و هر بارداری از دست دادن دندان را به همراه دارد. این پدیده توسط دندانپزشکان به این صورت توضیح داده می شود: حالت تهوع و استفراق در 70% از بارداری ها مشاهد می شود. استفراق کردن می تواند روی بهداشت دهان تأثیر منفی داشته باشد یا حتی ممکن است باعث فرسایش لایه مینای دندان ها شود.

در طول دوران بارداری، کاهش غلظت کلسیم رخ می دهد. با این حال، در مقدار کلسیم یونیزه در مقایسه با سطوح قبل از بارداری آن هیچ تفاوتی وجود ندارد، گرچه گردش استخوان در طول دوران بارداری دو برابر می شود. افزایش عادات بهداشتی دهان در دوران بارداری به پیشگیری از بروز این مشکل کمک می کند.

تخریب سلامت دهان و دندان ها در طول دوران بارداری به عوامل زیر بستگی دارد:

• در طول ماه های نخست بارداری، برخی مادران ممکن است علاقه شدیدی به برخی غذاها داشته باشند، مخصوصاً کربوهیدرات ها، و بعد از خوردن این غذاها مسواک زدن ممکن است نادیده گرفته شود.
• زنان باردار از آنجا که تحت تأثیر هورمورن های بارداری (استروژن و پروژسترون) هستند بیشتر مستعد خونریزی هستند و به همین دلیل ممکن است پیوسته از مسواک زدن دندان های خود خودداری کنند. در نتیجه، پلاک های باکتریایی افزایش پیدا می کنند. بنابراین، در بارداری، دهان نیاز به مراقبت بیشتری دارد.
• استفراق کردن، بویژه در طول چند ماه نخست بارداری، محیط اسیدی داخل دهان را افزایش می دهد. پس از استفراق کردن در چند ماه نخست، ممکن است مادر توجه کافی به مراقبت های دهانی نشان ندهد. در صورتی که دندان ها به اندازه کافی مسواک زده نشوند، محیطی اسیدی داخل دهان شکل خواهد گرفت.
• جریان بزاق کاهش پیدا می کند. به همین دلیل، در طول این دوره شکل گیری پوسیدگی های دندانی افزایش پیدا می کند.
• مادران از آنجا که درگیر سلامت کودک خود هستند اغلب ممکن است سلامت دهان و دندان های خود را نادیده بگیرند، که منجر به تخریب سلامت دهان خواهد شد.

به همین دلایل، در طول این دوره لازم است توجه بیشتری به سلامت دندان های خود داشته باشند.

سلامت دهان و دندان در بارداری

اهمیت تغذیه برای سلامت دندانی در طول دوران بارداری

مصرف کافی انرژی و مواد مغذی تأثیرات مثبتی روی سلامت بدن دارد، و مصرف ناکافی بر سلامت مادر و کودک تأثیر منفی می گذارد. در طول این دوره، لازم است مادر برای سلامت استخوان های خود و کودک داخل شکم او، روزانه 1200 تا 1500 میلی گرم کلسیم دریافت کند. در طول دوران بارداری، مادران باید نیاز کلسیم خود را با مصرف غذاهای سرشار از کلسیم مانند شیر و فراورده های لبنی و سبزیجات سبز برگ دار، مرتفع سازند. با رژیم غذایی خوب و مراقبت های خوب دهانی، در طول دوران بارداری هیچ مشکل متفاوتی بروز پیدا نخواهد کرد.

مواد مغذی در طول دوران بارداری برای سلامت عمومی و سلامت دهان و دندان هم برای مادر و هم برای جنین او بسیار مهم است. رشد دندان های کودک در طول دوران بارداری در هفته های 5 و 6 بارداری آغاز می شود. هدف از  مصرف مواد مغذی در طول دوران بارداری متعادل ساختن نیازهای تغذیه ای بدن و تأمین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز برای رشد طبیعی جنین است. نشان داده شده است که به دلیل بارداری، مقدار کلسیم و منیزیم در دندان های مولر افزایش پیدا می کنند، در حالی که هیچ تغییری در مقدار روی وجود نخواهد داشت. تصور می شود که افزایش مقدار لاکتوژن جفت و انسولین- مانند فاکتور رشد- در طول دوران بارداری مسئول افزایش کلسیم است.

سلامت دهان و دندان در بارداری

راهنمای تغذیه ای در طول کل دوره بارداری از نظر سلامت دهان و دندان ها

• میوه ها، سبزیجات، غلات، شیر، فراورده های لبنی، گوشت، ماهی، و تخم مرغ غنی از ویتامین های A، C، D، کلسیم، و فسفر هستند و باید در یک رژیم غذایی متعادل مصرف شوند.
• تا حد امکان، و مخصوصاً در میان وعده ها، باید از مصرف قند و شکر اجتناب شود.
• میوه های خشک و تافی باید پرهیز شوند.
• تغذیه در طول این دوره سلامت مادر، و همچنین کودکی که قرار است متولد شود را تحت تأثیر قرار می دهد. تأثیر ویتامین های A و D روی شکل گیری مینای دندان ها شناخته شده است. هیچ شواهد واضحی وجود ندارد مبنی بر اینکه استفاده فلوراید پیش از تولد کودک بتواند مانع پوسیدگی دندان ها شود.

سلامت دهان و دندان در بارداری

مصرف الکل و نیکوتین در طول دوران بارداری

کشیدن سیگار می تواند تأثیر منفی روی سلامت دهان، مخصوصاً لثه ها داشته باشد. التهاب و تخریب پریودنتال در بیمارانی که سیگار می کشند افزایش پیدا می کند. با افزایش تعداد پایپلاهای (جوانه های چشایی) نخی شکل filiform  و قارچ مانند fungiform روی سطح زبان، و به اصطلاح “زبان صاف” می توانند مشاهده شوند و بنابراین کنترل بهداشت دهان می تواند دشوار شود. به دلیل اثر کم خونی که کشیدن سیگار با خود به همراه دارد، زخم های داخل دهان ممکن است به کندی بهبود پیدا کنند و خونریزی خود به خود ممکن است مشاهده شود. سلامت دهان مادر تغییر پیدا می کند، که می تواند به طور غیر مستقیم جنین را نیز تحت تأثیر قرار دهد. حدود 400 ماده شیمیایی مختلف در دود سیگار وجود دارند.

اسیدها، آلدهیدها، کتون ها، سیانید، و مونوکسید کربن که در بین آنها هستند، دارای تأثیرات سمی مستقیم هستند. مونوکسید کربن، که در 4% از دود سیگار وجود دارد، شناخته شده است که با اتصال به هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز خون مانع انتقال اکسیژن می شود. ظرفیت انتقال اکسیژن هموگلوبین در افراد سیگاری 5/2% تا 15% کاهش می یابد. در نتیجه، اکسیژن رسانی به جنین، مانند یکی از اندام های ماد، نیز کاهش پیدا می کند. احتمال سقط جنین یا مرده زایی در بین افراد سیگاری افزایش پیدا می کند. علاوه بر این، وقتی کودک زنده به دنیا می آید، وزن هنگام تولد او کمتر از حد طبیعی است. مرگ زودرس یا دیررس نوزادان در بین نوزادان مادرانی که سیگار می کشند بسیار بیشتر مشاهده می شود.

مصرف بیش از حد الکل در نوزادان موجب ناقص الخلقه شدن نوزادان می شود و می تواند منجر به بروز سندورم الکل جنین شود. گیرنده های فاکتور رشد اپیتلیال مسئول رشد و تمایز دندان ها هستند. تغییر در این گیرنده ها در نتیجه مصرف الکل می تواند منجر به بروز ناهنجاری های دندانی شود. وقتی در دوزهای خاصی به موش های باردار الکل داده شد، دندان های کوچک، تخریب ساختاری مینای دندان ها، و تخریب با تأخیر دندان ها در موش های کوچک مشاهده شد. همچنان می تواند باعث آسیب های کبدی و دهانی مادر شود و می تواند به طور غیر مستقیم وضعیت جنین را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

سلامت دهان و دندان در بارداری

توصیه های مراقبت دهان در طول دوران بارداری

ترکیب درمان های شخصی و حرفه ای در طول دوران بارداری بسیار مهم است، و نقش مهمی در بهبود سلامت دهان ایفا می کند. محققان به ارتباط مستقیم بین فرایندهای نگهداری پیشگیرانه ای که در طول دوران بارداری انجام می شوند، و نیز تجمع پلاک و پیشگیری از حفره های دندانی پی برده اند.

• مراقبت های دهان و دندان به صورت روزانه و بی وقفه باید ادامه داشته باشند.
• قبل از بارداری باید معاینه کامل دهان انجام شود تا بهداشت دهان در بهترین حالت خود قرار داشته باشد و عادت به حفظ آن بوجود آمده باشد زیرا ارتباطی مستقیم وجود دارد بین تغییر هورمون ها در طول بارداری و تجمع پلاک و بیماری های لثه. افزایش هورمون ها در طول بارداری باعث می شود مخاط دهان به عوامل خارجی، بویژه در برابر پلاک های باکتریایی حساس تر باشد.
• مراقبت های مؤثر دندانی باید شامل حداقل دو مرتبه استفاده از مسواک و نخ دندان در طول روز باشند.
• شستشوی دهان با دهانشویه یا آب ولرم و نمک باید انجام شود. آب ولرم و نمک باعث می شود لثه ها آرام شوند و از حساسیت لثه ها کاسته شود.

سلامت دهان و دندان در بارداری

درمان هایی که می توانند در طول دوران بارداری انجام شوند

بسیاری از دندانپزشکان تصویر می کنند اگر تأییدیه پزشک خانم باردار وجود داشته باشد می توانند درمان های غیر پیچیده دندانپزشکی را انجام دهند. با این حال، اکثر فرایندهای دندانپزشکی که قرار است در سه ماهه اول و سه ماهه آخر بارداری انجام شوند، از نظر استرسی که مادر و فرزند در معرض آن قرار خواهند گرفت مهم هستند. باید از درمان های مؤثر دندانپزشکی در سه ماهه نخست پرهیز شود. این دوره بسیار حساس است زیرا مرحله شکل گیری اندام های جنین است. مداخلات غیر ضروری می توانند منجر به سقط جنین شوند. با این حال، در مواردی که درد وجود داشته باشد یا عدم مداخله موجب بروز آسیب بیشتر خواهد شد، دندان ها باید به صورت اورژانسی درمان شوند. تحت این شرایط، کسیدن دندان و درمان ریشه می تواند انجام شود. سه ماهه دوم بهترین و مناسب ترین دوره برای انجام بسیاری از درمان هایی است که به تعویق انداختن آنها تا پس از وضع حمل خطرناک خواهد بود، مانند کشیدن دندان، پر کردن دندان، و درمان ریشه. در سه ماهه سوم، برای مادر راحت نیست وضعیت های لازم برای انجام درمان های دندانپزشکی را بگیرد و ممکن است اذیت شود. جنین داخل شکم رشد قابل توجهی داشته است و وضع حمل نزدیک است. علاوه بر این باید به خاطر داشت که اگر خانم باردار در سه ماهه آخر برای مدت زمان طولانی روی صندلی دندانپزشکی بنشیند، ممکن است موجب بروز سندروم سیاهرگ بزرگ تحتانیvena cava inferior syndrome  (سندروم افت فشار خون خوابیده supine hypotensive syndrome) شود. در این وضعیت، چرخش مادر به سمت چپ به صورت نیمه مورب به بهبود گردش خون وریدی کمک می کند. درست مانند سه ماهه نخست، مداخلات دندانپزشکی به جز برای درمان های اورژانسی توصیه نمی شوند.

گرچه برخی زنان باردار برای دریافت مراقبت های دهانی قبل از زایمان تردید دارند، اما مطالعات اخیر حاکی از این هستند که بسیاری از درمان های دندانپزشکی مانند کشیدن دندان، بی حسی موضعی، درمان ریشه، جرمگیری، و تسطیح سطح ریشه را می توان در طول دوران بارداری با خیال راحت انجام داد.

در موارد اورژانسی مانند التهاب لثه و دندان، عفونت های موجود می توانند سلامت جنین را بسیار بیشتر از اثرات سوء درمان دندانپزشکی تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، درمان دندانپزشکی باید طبق توصیه یک متخصص زنان و زایمان انجام شود.

برای تصمیم گیری در مورد انجام فرایندهای دندانپزشکی، میزان اشعه یونیزه شده در یک رادیوگرافی که گرفته می شود می تواند با استفاده از روپوش های سربی، فیلم های سریع، ابزارهای کالیبره شده، و کولیماتور کاهش داد، که موجب آسیب به جنین نخواهد شد. کمیته ملی محافظت در برابر اشعه گزارش داده است که مقدار پرتو روی هم رفته نباید بیشتر از 20/0  Gy باشد، دوزهای بالاتر ممکن است موجب میکروسفالی microcephaly و عقب ماندگی ذهنی شود. اکسید نیتروزی که برای بی حسی استفاده می شود به این معروف است که موجب سقط جنین و ناهنجاری های مادرزادی در بارداری می شود. برای استفاده از بی حس کننده های موضعی  در طول دوران بارداری برای کشیدن دندان یا هر مداخله دیگری باید توصیه های تولید کننده مد نظر قرار بگیرند. در صورتی که هیچ هشدار خاصی وجود نداشته باشد، هیچ مشکلی وجود نخواهد داشت. داروهای بی حس کننده موضعی مانند لیدوکائین و پریلوکائین را می توان با اطمینان در دوران بارداری در چارچوب توصیه سازمان غذا و دارو (FDA) استفاده کرد. گرچه بعید است گازهای جیوه که در طول درمان دندانپزشکی آزاد می شوند اثرات تراتوژنیک ایجاد کنند، اما باید از آنها اجتناب شود تا بیمار یا کارکنان مطب گازهای شدید جیوه را استنشاق نکنند. علاوه بر این،  توصیه شده است که در طول دوران بارداری قرار گرفتن در معرض 1 میکروگرم جیوه در طول روز با اختلال نقص توجه/ بیش فعالی در نوزادان همراه است.

تعداد ایده آل چکاپ های دندانپزشکی در سه ماهه اول دو مرتبه و در سه ماهه های دوم و سوم یک مرتبه است. پس از ارزیابی خوب در جلسه اول، باید بررسی شود آیا بهداشت دهان در سه ماهه دوم ارائه شده است و طرح درمان (مانند کشیدن یا پر کردن دندان) باید در این دوره انجام شود.

در صورتی که دارو نیاز باشد، پنی سیلین، اریترومایسین، و سفالوسپورین ها آنتی بیوتیک های بی خطری برای استفاده در طول دوران بارداری هستند. با این حال، تتراسایکلین (موجب لک شدن دندان ها می شود)، ونکومایسین (اتوتوکسیک/ سمیت کلیوی)، اترپتومایسین (اتوتوکسیک) تأثیرات نامطلوبی دارند و برای درمان در طول دوران بارداری مناسب نیستند. بعلاوه، بر اساس گزارش سازمان غذا و دارو، سیپروفلوکساسین، بنزودیازپین، و باربیتورات ها باید کاملاً پرهیز شوند. مکمل های ویتامین قبل از تولد نوزاد توصیه می شوند.

دردهایی که منشاء دندانی دارند، با تحت فشار قرار دادن بیمار می توانند دلیلی برای شروع انقباضات باشند. بی حس کننده های مخدر می توانند سیستم عصبی مرکزی را کند کنند و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی می توانند موجب باز شدن مجرای شریانی شوند، بنابراین استفاده از آنها در طول دوران بارداری باید پرهیز شود. در طول بارداری تنها استامینوفن توصیه می شود.